Nước nhiễm kim loại nặng: Nguyên nhân, tác hại và cách xử lý

Kim loại nặng trong nước là mối nguy hiểm tiềm ẩn mà nhiều gia đình không hề hay biết. Chúng không chỉ ảnh hưởng đến hương vị nước sinh hoạt mà còn gây tổn thương nghiêm trọng đến sức khỏe nếu tích tụ lâu dài. Việc hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu và lựa chọn giải pháp xử lý phù hợp là cách bảo vệ sức khỏe bền vững. Hãy cùng Thế Giới Điện Giải tìm hiểu chi tiết qua bài viết dưới đây.

Nước nhiễm kim loại nặng là gì?

Kim loại nặng là nhóm nguyên tố có khối lượng riêng lớn (thường trên 5 g/cm³), khó phân hủy trong tự nhiên và có thể tích tụ trong cơ thể sinh vật. Khi xuất hiện trong nước sinh hoạt, chúng trở thành mối nguy hại trực tiếp đến sức khỏe con người.

Các kim loại nặng trong nước thường gặp gồm chì (Pb), asen (As), thủy ngân (Hg), cadimi (Cd), sắt (Fe), mangan (Mn) và canxi (Ca). Chúng có thể tồn tại ở dạng ion hòa tan hoặc dạng hợp chất không tan, khó nhận biết bằng cảm quan vì không màu, không mùi, không vị.

Theo QCVN 01-1:2018/BYT, giới hạn tối đa cho phép các kim loại nặng trong nước sinh hoạt rất thấp, ví dụ như chì ≤ 0,01 mg/L, asen ≤ 0,01 mg/L, thủy ngân ≤ 0,001 mg/L. Dù chỉ vượt nhẹ ngưỡng này cũng có thể gây tác hại tích lũy lâu dài cho gan, thận và hệ thần kinh.

Nguyên nhân khiến nước bị nhiễm kim loại nặng

Nguồn gốc của nước nhiễm kim loại nặng đến từ cả tự nhiên lẫn con người.

Từ tự nhiên: Khi nước ngầm chảy qua các tầng đá chứa khoáng chất kim loại như sắt, mangan, asen…, một phần kim loại sẽ bị hòa tan vào nước. Các khu vực có nền địa chất phức tạp (Đặc biệt là vùng đồng bằng ven sông hoặc mỏ khoáng sản) dễ bị ô nhiễm hơn.

Từ hoạt động công nghiệp: Nước thải chưa xử lý từ nhà máy luyện kim, mạ điện, sản xuất pin, thuốc trừ sâu hoặc khai thác khoáng sản có thể chứa lượng lớn ion kim loại nặng, thấm xuống đất và xâm nhập nguồn nước ngầm.

Từ nông nghiệp: Việc lạm dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật chứa gốc kim loại lâu ngày cũng khiến nước mặt và nước giếng bị nhiễm độc.

Từ hệ thống ống dẫn cũ: Các đường ống kim loại lâu năm bị ăn mòn, rỉ sét, giải phóng ion chì, sắt hoặc kẽm vào dòng nước.

Từ nước giếng khoan: Giếng khoan sâu thường đi qua các tầng địa chất có chứa kim loại, đặc biệt là sắt, mangan, asen, khiến nước có nguy cơ ô nhiễm cao dù nhìn trong và không mùi.

Tác hại của nước nhiễm kim loại nặng đối với sức khỏe

Nước nhiễm kim loại nặng ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người, đặc biệt khi sử dụng trong thời gian dài. Các kim loại này có khả năng tích tụ trong gan, thận, hệ thần kinh và gây tổn thương mãn tính. Dưới đây là những tác hại tiêu biểu:

1. Chì (Pb) 

Chì là kim loại nặng phổ biến và độc tính cao trong nước sinh hoạt. Khi hấp thụ vào cơ thể, chì tích tụ trong xương, gan, thận và đặc biệt ảnh hưởng đến não bộ.

Trẻ em phơi nhiễm chì có thể bị giảm trí nhớ, rối loạn hành vi, chậm phát triển trí tuệ. Ở người trưởng thành, chì làm tăng nguy cơ cao huyết áp, suy thận và rối loạn sinh sản. Điều đáng lo ngại là nước nhiễm chì không có mùi vị, khiến người dùng không thể nhận biết bằng cảm quan.

2. Asen (As)

Dù nước nhìn trong suốt, nhưng chỉ cần nồng độ asen vượt 0,01 mg/L cũng đủ gây ung thư da, gan, phổi nếu sử dụng lâu dài. Asen còn gây rối loạn sắc tố da, dày sừng lòng bàn tay và bàn chân, làm suy giảm miễn dịch, rối loạn tiêu hóa và ảnh hưởng đến hệ tuần hoàn.

3. Thủy ngân (Hg)

Thủy ngân có thể tồn tại trong nước dưới dạng ion vô cơ hoặc chuyển hóa thành methylmercury, dạng hữu cơ cực độc. Chất này dễ xâm nhập qua nước uống, tích tụ trong gan, thận, não và ảnh hưởng nặng nề đến hệ thần kinh trung ương.

Phụ nữ mang thai nếu tiếp xúc với thủy ngân có thể gây tổn thương não bộ và hệ thần kinh của thai nhi, dẫn đến các rối loạn phát triển sau này.

4. Sắt (Fe) và Mangan (Mn)

Sắt và mangan không có độc tính cao như chì hay asen, nhưng khi vượt ngưỡng cho phép lại gây ra nhiều bất tiện trong sinh hoạt.

Nước nhiễm sắt có mùi tanh kim loại, dễ làm ố vàng quần áo, bồn rửa và gây khô da, gàu da đầu. Trong khi đó, mangan khi tích tụ lâu trong cơ thể có thể ảnh hưởng đến thần kinh vận động, gây run tay hoặc rối loạn giấc ngủ.

5. Canxi (Ca) và Amoni (NH₄⁺)

Nước nhiễm canxi thường được gọi là nước cứng, để lại lớp cặn trắng bám trên ấm, vòi nước và máy giặt. Tuy không gây độc nhưng gây tắc đường ống, hao năng lượng và làm khô da, tóc.

Trong khi đó, amoni không phải kim loại nhưng thường đi kèm trong nước ô nhiễm. Dưới tác động vi sinh, amoni có thể chuyển thành nitrit, chất gây rối loạn hô hấp, đặc biệt nguy hiểm cho trẻ sơ sinh.

Cách kiểm tra kim loại nặng trong nước

Phần lớn các kim loại nặng không thể phát hiện bằng cảm quan. Dưới đây là các cách kiểm tra và nhận biết phổ biến:

4.1. Nước nhiễm Chì

Nước nhiễm chì thường không có màu hay mùi đặc trưng. Đun sôi không làm bay hơi chì. Khi kiểm tra bằng bộ test nhanh hoặc xét nghiệm phòng thí nghiệm, sẽ phát hiện ion Pb²⁺ vượt chuẩn. Nếu gia đình bạn sử dụng ống dẫn nước cũ bằng kim loại, nguy cơ nhiễm chì càng cao.

4.2. Nước nhiễm Asen (Thạch tín)

Nước nhìn trong nhưng để lâu xuất hiện cặn đen hoặc xám, đó là dấu hiệu có thể nước chứa asen. Để xác định chính xác, nên gửi mẫu nước đến Trung tâm kiểm định chất lượng nước hoặc Sở Tài nguyên Môi trường địa phương.

4.3. Nước nhiễm Sắt

Nước nhiễm sắt dễ nhận biết nhất qua cảm quan: Nước có màu vàng nâu, mùi tanh, khi đun sôi xuất hiện cặn đỏ nâu dưới đáy nồi. Dụng cụ test Fe²⁺ giúp xác định hàm lượng chính xác, hỗ trợ lựa chọn thiết bị lọc phù hợp. 

4.4. Nước nhiễm Amoni

Có mùi khai nhẹ như nước tiểu, đặc biệt rõ khi đun sôi. Khi thử nghiệm, nồng độ NH₄⁺ vượt 0,3 mg/L là không đạt tiêu chuẩn.

4.5. Nước nhiễm Mangan

Dấu hiệu thường thấy của nước nhiễm Mangan là nước có vị đắng nhẹ, sau thời gian sử dụng các thiết bị sẽ bám cặn đen. Mangan có thể phát hiện bằng dung dịch test Mn²⁺ hoặc phân tích tại phòng thí nghiệm.

4.6. Nước nhiễm Canxi

Nước nhiễm Canxi hoặc đá vôi được nhận biết qua hiện tượng đóng cặn trắng trên bề mặt ấm đun, vòi nước, máy giặt hoặc bình nóng lạnh. Đo bằng bút TDS hoặc máy đo độ cứng sẽ cho kết quả cụ thể về nồng độ Ca²⁺ và Mg²⁺ trong nước.

Cách xử lý nước nhiễm kim loại nặng hiệu quả

1. Phương pháp truyền thống

Một số cách xử lý đơn giản tại nhà có thể giảm lượng kim loại trong nước như:

• Sử dụng phèn chua hoặc vôi: Giúp kết tủa sắt, mangan, asen.

• Lọc bằng than hoạt tính: Hấp phụ một phần kim loại nặng. Tuy nhiên, các phương pháp này chỉ phù hợp với mức nhiễm nhẹ, không thể loại bỏ hoàn toàn các ion độc hại.

2. Phương pháp hiện đại – Lọc màng RO hoặc Nano

Công nghệ màng RO (Reverse Osmosis) có thể loại bỏ tới hầu hết kim loại nặng, vi khuẩn và tạp chất hòa tan trong nước. Trong khi đó, màng Nano hoặc UF cho phép giữ lại khoáng chất có lợi, phù hợp với nước máy thành phố. Hệ thống này giúp cung cấp nước uống trực tiếp, đảm bảo tiêu chuẩn an toàn của Bộ Y tế.

3. Giải pháp toàn diện – Hệ thống lọc tổng đầu nguồn Thế Giới Điện Giải

Với những khu vực có nguồn nước giếng khoan, nước ngầm hoặc nước máy có nguy cơ ô nhiễm cao, Thế Giới Điện Giải khuyến nghị sử dụng hệ thống lọc nước đầu nguồn, giải pháp xử lý toàn bộ nước sinh hoạt trước khi đi vào nhà.

Hệ thống lọc tổng được cấu tạo nhiều tầng:

• Lớp cát, sỏi, anthracite: Loại bỏ tạp chất cơ học.

• Than hoạt tính và hạt khử sắt – mangan: Hấp phụ mùi, màu, kim loại.

• Vật liệu trao đổi ion (cation, anion resin): Xử lý triệt để chì, asen, canxi, thủy ngân.

• Lọc rửa tự động (Auto-backwash): Duy trì hiệu suất cao, giảm chi phí bảo trì.

Kết quả là nguồn nước trong, không mùi, an toàn tuyệt đối cho ăn uống, tắm giặt và thiết bị gia dụng. Đặc biệt, hệ thống của Thế Giới Điện Giải được thiết kế theo đặc thù từng khu vực địa chất, đảm bảo tối ưu cho từng hộ gia đình, biệt thự hay doanh nghiệp.

Kết luận

Nước nhiễm kim loại nặng là hiểm họa tiềm ẩn, có thể xuất phát từ chính nguồn nước sinh hoạt hàng ngày. Chúng không chỉ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe mà còn làm giảm tuổi thọ của thiết bị và hạ tầng trong gia đình.

Để bảo vệ sức khỏe toàn diện, người dùng nên kiểm tra chất lượng nước định kỳ và đầu tư hệ thống lọc tổng đầu nguồn chuẩn chất lượng. Thế Giới Điện Giải là đơn vị tiên phong trong lĩnh vực xử lý nước tại Việt Nam mang đến các giải pháp lọc nước tiên tiến từ lọc tổng đến máy lọc nước ion kiềm từ các thương hiệu Nhật Bản, Hàn Quốc, Châu Âu, giúp loại bỏ triệt để kim loại nặng và mang lại nguồn nước sạch, tinh khiết, an toàn cho mọi gia đình Việt.