Nước nhiễm Asen là gì? Nguyên nhân, tác hại & cách xử lý triệt để

Nước nhiễm Asen là một trong các loại nước nhiễm độc kim loại nặng đang trở thành vấn đề đáng lo ngại tại nhiều khu vực dân cư ở Việt Nam. Asen (thạch tín) là chất độc nguy hiểm, không màu, không mùi, không vị nhưng có khả năng tích tụ trong cơ thể gây ung thư và tổn thương thần kinh.

Bài viết này, Thế Giới Điện Giải sẽ giúp hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết và cách xử lý triệt để nước nhiễm Asen, từ đó bảo vệ sức khỏe gia đình và môi trường sống an toàn hơn.

Nước nhiễm Asen là gì?

1. Asen là gì?

Asen (Arsenic) là một nguyên tố hóa học bán kim loại, tồn tại tự nhiên trong vỏ Trái Đất. Ở dạng tinh khiết, asen có màu xám bạc, nhưng trong môi trường nước, nó thường xuất hiện dưới dạng hợp chất vô cơ (như arsenate – As⁵⁺ và arsenite – As³⁺).

Theo các nghiên cứu của WHO, asen trong nước ngầm là một trong những tác nhân gây ô nhiễm nguy hiểm, đặc biệt vì không có mùi, không vị, không màu, rất khó phát hiện bằng cảm quan thông thường.

Asen tồn tại ở khắp nơi, trong đất, đá trầm tích, nước ngầm và thậm chí trong thực phẩm như gạo, cá, tôm, rau củ. Tuy nhiên, khi nước nhiễm asen vượt quá ngưỡng an toàn, việc sử dụng lâu dài có thể dẫn đến các bệnh nguy hiểm.

2. Asen thâm nhập vào cơ thể qua đâu?

Cơ thể người hấp thụ asen chủ yếu qua đường nước uống và thực phẩm.

• Uống nước nhiễm Asen: Là con đường nguy hiểm vì asen dễ hòa tan trong nước ngầm.

• Ăn thực phẩm được chế biến từ nguồn nước nhiễm Asen: Rau, gạo, cá… có thể hấp thụ asen trong quá trình sinh trưởng.

• Tiếp xúc qua da: Khi tắm, giặt hoặc sử dụng nguồn nước ô nhiễm lâu dài.

Một khi asen đi vào cơ thể, nó không bị đào thải hoàn toàn, mà tích tụ dần trong gan, thận, da và hệ thần kinh, gây độc mãn tính.

3. Nguyên nhân nước bị nhiễm Asen

Nguyên nhân gây ô nhiễm asen trong nước ngầm có thể chia thành hai nhóm chính:

Nguồn tự nhiên:

• Quá trình hòa tan các khoáng vật chứa asen trong đá, đất sét hoặc trầm tích dưới lòng đất.

• Ở Việt Nam, nhiều vùng đồng bằng (Như đồng bằng sông Hồng, sông Cửu Long) có địa chất giàu asen, khiến mạch nước ngầm dễ nhiễm độc kim loại này.

Nguồn nhân tạo:

• Chất thải công nghiệp từ khai thác khoáng sản, sản xuất thuốc trừ sâu, hóa chất, luyện kim.

• Rò rỉ từ bãi rác, hầm chứa, hệ thống xử lý nước thải yếu kém.

• Sử dụng giếng khoan tự phát, không có hệ thống lọc tổng đầu nguồn.

4. Quy định về hàm lượng Asen trong nước

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Bộ Y tế Việt Nam (QCVN 01:2009/BYT),

Mức giới hạn tối đa cho phép của Asen trong nước uống là 0,01 mg/L (10 µg/L).

Theo tiêu chuẩn nước sạch tại Việt Nam, bất kỳ nguồn nước nào vượt quá mức này đều được xem là nước nhiễm asen và không an toàn cho sinh hoạt.

5. Nếu phát hiện nước nhiễm Asen có nên tiếp tục dùng?

Câu trả lời là tuyệt đối không. Việc đun sôi, để lắng hoặc lọc bằng than hoạt tính thông thường không loại bỏ được asen vì đây là kim loại nặng, tồn tại dưới dạng ion hòa tan. Cách để xử lý là sử dụng công nghệ lọc chuyên dụng, như màng RO, hấp phụ, hoặc trao đổi ion.

Tác hại khi sử dụng nước nhiễm Asen

1. Dùng nước nhiễm Asen có gây ung thư?

Asen là chất gây ung thư nhóm 1 (Theo phân loại của IARC – Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế). Tiếp xúc lâu dài với asen trong nước uống có thể dẫn đến:

• Ung thư da, do asen tích tụ dưới biểu bì, gây tổn thương sắc tố, đốm nâu, chai sần.

• Ung thư gan, phổi, bàng quang và thận, do quá trình tích lũy kéo dài.

• Đột biến gen, gây rối loạn sinh sản và tăng nguy cơ dị tật bẩm sinh ở thai nhi.

2. Ảnh hưởng khác của nước nhiễm Asen đến sức khỏe

Không chỉ gây ung thư, nước nhiễm asen còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến nhiều cơ quan khác:

• Da và tóc: Gây sạm da, chai sần, rụng tóc.

• Thần kinh: Mất trí nhớ, co giật, giảm khả năng vận động.

• Hệ tiêu hóa: Buồn nôn, tiêu chảy, viêm gan.

• Tim mạch: Tăng huyết áp, xơ vữa động mạch.

• Trẻ nhỏ: Chậm phát triển trí tuệ, giảm khả năng học tập.

Đáng lo ngại là các triệu chứng này phát triển âm thầm, chỉ biểu hiện sau nhiều năm tiếp xúc.

Cách nhận biết nước nhiễm Asen

Nước nhiễm asen thường không có màu, không mùi, không vị, vì vậy không thể phát hiện bằng mắt thường. Tuy nhiên, có thể nhận biết gián tiếp qua một số dấu hiệu:

• Nguồn nước giếng khoan có vị hơi chát, mùi tanh nhẹ, kèm theo váng mỏng trên bề mặt.

• Khi để lâu, xuất hiện cặn trắng xám hoặc vàng nhạt do asen và sắt kết hợp.

• Người dùng có biểu hiện sạm da, khô da hoặc ngứa nhẹ sau khi tắm thường xuyên bằng nước này.

Để xác định chính xác, cần kiểm tra mẫu nước tại trung tâm phân tích chất lượng nước hoặc sử dụng bộ test nhanh asen tại nhà. Đây là bước quan trọng trước khi lựa chọn phương án xử lý phù hợp.

Nguyên nhân dẫn đến nước nhiễm Asen

• Tự nhiên: Asen trong các lớp trầm tích hòa tan vào nước ngầm qua phản ứng khử.

• Khai thác giếng khoan không kiểm soát: Mở tầng chứa asen mà không có lớp cách ly.

• Ô nhiễm công nghiệp: Chất thải từ nhà máy luyện kim, sản xuất thuốc trừ sâu, phân bón hóa học.

• Thoát nước nông nghiệp: Hóa chất chứa hợp chất asen ngấm dần xuống đất.

• Hệ thống xử lý nước cũ: Đường ống gỉ sét, bể chứa bị ăn mòn khiến asen tái nhiễm vào nước sinh hoạt.

Cách xử lý triệt để tình trạng nước nhiễm Asen

Do tính bền vững và độc tính cao, việc xử lý nước nhiễm Asen đòi hỏi giải pháp chuyên sâu và đúng kỹ thuật. Dưới đây là các phương pháp được Thế Giới Điện Giải khuyến nghị đã được kiểm chứng về hiệu quả và độ an toàn.

1. Dùng hệ thống lọc nước

Hệ thống lọc nước là giải pháp an toàn và phổ biến hiện nay. Các máy lọc nước RO hoặc Nano cao cấp có thể loại bỏ hầu hết asen trong nước.

• Công nghệ RO (Thẩm thấu ngược): Màng RO có kích thước siêu nhỏ (0,0001 micron), loại bỏ hoàn toàn ion asen, vi khuẩn, virus và kim loại nặng.

• Công nghệ Nano: Giữ lại khoáng chất tự nhiên nhưng vẫn lọc bỏ asen và các hợp chất độc hại. Tại Thế Giới Điện Giải, các dòng máy lọc nước ion kiềm và RO tích hợp đa tầng lọc được tối ưu riêng cho nguồn nước Việt Nam đặc biệt thích hợp với khu vực sử dụng nước giếng khoan hoặc nước máy có nguy cơ nhiễm asen.

• Bộ lọc nước đầu nguồn: Hệ thống lọc nước đầu nguồn chuyên dụng có thể loại bỏ Asen trong nước một cách dễ dàng. Đặc biệt là máy lọc nước đầu nguồn thuộc các hãng nổi tiếng lâu năm như Fuji Smart hay Barrier.

2. Oxy hóa nước

Phương pháp oxy hóa giúp chuyển hóa asen (III) thành asen (V) dạng dễ loại bỏ hơn trong quá trình lọc. Có thể sử dụng khí ozone, clo hoặc permanganat kali (KMnO₄) để oxy hóa. Sau đó, kết hợp với hệ thống lọc vật liệu (cát mangan, than hoạt tính) để tách asen ra khỏi nước. Phương pháp này phù hợp cho các hộ dân nông thôn có thể tự thiết lập bể lọc sơ cấp.

3. Phương pháp đông tụ và lọc

Đông tụ là kỹ thuật dùng muối sắt hoặc nhôm (như phèn chua) để tạo bông cặn kết tủa, cuốn theo asen ra khỏi nước. Sau khi đông tụ, nước sẽ được dẫn qua lớp lọc cát, sỏi và than hoạt tính. Tuy nhiên, hiệu quả phụ thuộc vào pH và nồng độ asen ban đầu, do đó nên được tư vấn kỹ thuật từ chuyên gia xử lý nước trước khi áp dụng.

4. Phương pháp hấp thụ (Lọc Sorptive)

Phương pháp này sử dụng vật liệu hấp phụ đặc biệt như alumina hoạt tính, zeolite, hạt ferrihydrite hoặc than hoạt tính tẩm oxit sắt. Các vật liệu này có khả năng giữ lại ion asen trên bề mặt, cho hiệu quả cao và bền vững. Đây là giải pháp công nghiệp được áp dụng trong hệ thống lọc tổng đầu nguồn của nhiều gia đình hoặc khu dân cư.

5. Phương pháp trao đổi ion

Công nghệ này dùng nhựa trao đổi ion anion, thay thế ion asen trong nước bằng các ion vô hại (như clorua). Phương pháp trao đổi ion đặc biệt hiệu quả khi cần xử lý nước có nồng độ asen thấp đến trung bình, và được sử dụng phổ biến trong máy lọc nước cao cấp do Thế Giới Điện Giải phân phối.

Kết luận

Nước nhiễm Asen là mối đe dọa thầm lặng nhưng cực kỳ nguy hiểm cho sức khỏe cộng đồng. Việc nhận biết sớm, kiểm tra định kỳ và đầu tư hệ thống lọc nước đạt chuẩn là giải pháp để bảo vệ gia đình khỏi độc tố kim loại nặng.

Thế Giới Điện Giải là đơn vị tiên phong trong lĩnh vực xử lý nước và phân phối máy lọc nước ion kiềm, RO, Nano cao cấp, cam kết mang đến giải pháp lọc nước toàn diện, giúp loại bỏ asen, chì, thủy ngân, và nhiều tạp chất độc hại khác, đồng thời giữ lại khoáng chất tự nhiên có lợi cho sức khỏe.